Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας
Το εμπόριο αντιγράφων τέχνης έχει διάρκεια μόνο 100 ετών. Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπινου είδους η μουσική, ο χώρος και η αναπαράσταση ήταν προφορικά και ζωντανά γεγονότα. Ο χορός και η μουσική υπήρχε από την εμφάνιση του Homo sapiens, και ίσως μάλιστα στους προγόνους του είδους. Η παλιότερη φλογέρα που ανακαλύφτηκε δημιουργήθηκε πριν από 42 χιλιάδες χρόνια.
Μέχρι την ανακάλυψη των μηχανημάτων φωτογράφισης και κινηματογράφησης, δεν υπήρχε εμπόριο τέχνης. Υπήρχε μόνο πληρωμή των συντελεστών παραστάσεων σε εκδηλώσεις, σε σπίτια, θέατρα, κέντρα διασκεδάσεων και πανηγύρια.
Σε όλη την προηγούμενη ιστορία της ανθρωπότητας η τέχνη ήταν κυρίως προφορική. Από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπινου είδους ο χορός, η μουσική και η αναπαράσταση ήταν συνεκτικό στοιχείο για την κοινωνία. Στην ύπαιθρο ή σε σπηλιές, η τέχνη ήταν κάτι που αφορούσε το σύνολο της κοινότητας. Άνθρωποι προικισμένοι δημιουργούσαν καινούργιους ρυθμούς, καινούργια τραγούδια ή συνέχιζαν τις παλιότερες απαγγελίες, τους παλιότερους ρυθμούς, χτίζοντας πάνω σε αυτά. Όλη η κοινότητα συμμετείχε.
Και όταν κάποτε, κάποιοι προικισμένοι έφτιαξαν το θέατρο το δίδαξαν στην πόλη διεκδικώντας βραβεία. Κάποτε οι πρώτοι ποιητές, οι πρώτοι παραμυθάδες και οι πρώτοι τροβαδούροι διεκδίκησαν μία αμοιβή για την αποκλειστική τους απασχόληση. Παρέμεναν όμως πάντα μέσα στην κοινωνία μεταδίδοντας με τρόπο προφορικό.
Προς τι λοιπόν η νοσταλγία για το βινύλιο, την κασέτα ή το CD; Δεν ήταν ένας τρόπος εμπορεύματος αντιγράφων; Μετάδοση και αναπαραγωγή ενός θεάματος ή ενός ακροάματος που έχει συμβεί κάπου αλλού; Σε μία ψυχρή απομονωμένη νεκρή αίθουσα;
Το βινύλιο, η κασέτα και το CD, ως εμπόρευμα, έφεραν την διάκριση του εκτελεστή και του ακροατή. Μέχρι τότε η κοινότητα συμμετείχε συνολικά στην καλλιτεχνική έκφραση. Δεν υπήρχαν stars και οι fans που τους ακολουθούν. Η τέχνη δημιουργούνταν συνεχώς μέσα στην κοινωνία. Πολλοί περισσότεροι άνθρωποι τραγουδούσαν και χόρευαν σε συλλογικές γιορτές.
Οι έμποροι της τέχνης ήξεραν πολύ καλά να εκμεταλλευτούν την εποχή της μαζικότητας. Την μαζική απρόσωπη κατανάλωση, την μαζική απρόσωπη διασκέδαση, όπου το κοινό συνήθως ευρισκόμενο σε άλλο επίπεδο, χαμηλότερο, από τον εκτελεστή του θεάματος ή του ακροάματος παρακολουθεί και διασκεδάζει χωρίς να τραγουδά. Επειδή όμως είναι στη φύση του ανθρώπου, το κοινό μπορεί να σηκωθεί να χορέψει. Είναι τόσο μεγάλη αυτή η επιθυμία του χορού και εγγενής στον άνθρωπο – ίσως μάλιστα η πρώτη τέχνη που αυτός κατέκτησε – που δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Ο λόγος όμως και το τραγούδι μπορούσαν.
Στην πιο σύγχρονη όμως εκδοχή του ακροάματος, του ακόμα μαζικότερου φαινομένου, που πλασαρίστηκε ως επαναστατικό, στις συναυλίες rock, το κοινό μόνο να ακούει και να χειροκροτά μπορεί. Εκχώρησε την έκφραση του σε αντιπροσώπους. Και πίσω από αυτό πολύ χρήμα κινήθηκε. Πολύ περισσότερο μέσω των δίσκων, από ότι με τις συναυλίες. Η πορεία της εκχώρησης συμβαίνει σε όλες τις μορφές τέχνης. Το hip hop, που ξεκίνησε σαν άμεση έκφραση στον δρόμο, έγινε και αυτό θέαμα και επίδειξη.
Το κοινό ευνουχίστηκε. Σαν να του έχει κοπεί η γλώσσα, σταμάτησε να τραγουδάει. Στις απρόσωπες πόλεις ο κόσμος που συνέρρευσε από τα χωριά σταμάτησε να τραγουδάει σε μαζικές αυθόρμητες γιορτές. Οι άνθρωποι από τα χωριά, όταν έφτασαν στις πόλεις, συνέχιζαν ακόμα να λένε τα τραγούδια τους, με την πρώτη ευκαιρία, σε οικογενειακές συναντήσεις και σε συναντήσεις φίλων. Γρήγορα όμως προσαρμόστηκαν. Τα παιδιά τους αγόρασαν γραμμόφωνα πικάπ, στερεοφωνικά ή κασετόφωνα. Το ακρόαμα έδωσε τη θέση του στην αμεσότητα.
Αρκεί όμως να βρεθεί κάποιος σε μία φιλική παρέα που τραγουδά για να ανακαλύψει και πάλι την αμεσότητα. Θα δει τότε πόσο ανόητο είναι όλο αυτό το σύστημα με τους διαγωνισμούς νέων ταλέντων. που φιλοδοξούν να γίνουν star απέναντι σε άφωνους ανθρώπους.
Γιατί λοιπόν να στεναχωρηθούμε για το βινύλιο, την κασέτα το CD ή τώρα για το πληρωμένο mp3; Έχασε κάτι η ανθρωπότητα που ο Ρέμος σταμάτησε να τραγουδάει στις σκαλωσιές, έβγαλε δίσκους και τραγουδάει στις μεγάλες πίστες της παραλιακής ή σε μπαρ στην Μύκονο; Δεν είναι παρακμή να αναγκάζεται ο Μίκης Θεοδωράκης να του δώσει τραγούδια;
Μέχρι πριν από 100 χρόνια το τραγούδι δοκιμάζονταν ζωντανά για πολλά χρόνια, περνούσε στην κοινότητα και συνέχιζε την πορεία του με άλλους καλλιτέχνες. Και μέχρι τότε η μουσική δημιουργία δεν είχε ιδιοκτήτη. Το αποτέλεσμα, που έφτασε και μεταδόθηκε ως εμάς, μοιάζει σαν η πιο ψηλή ποίηση και η πιο υψηλή μουσική, που μάταια προσπαθεί να την αντιγράψει και να την κάνει προσιτή, σε αδαείς μάζες, η ethnic εμπορευματικότητα.
Αν κάτι αξίζει, μπορείς να το κλέψεις, να το αναπαράγεις, με τον τρόπο που μπορείς εσύ και η παρέα σου, και να το αφήσεις με έναν άλλο τρόπο για το μέλλον. Ο καλλιτέχνης που αξίζει θα αναγνωριστεί, θα χειροκροτηθεί και θα γίνει αντικείμενο θαυμασμού. Η υπερβολή όμως βλάπτει την κοινότητα, βλάπτει και την τέχνη. Αυτό που δοκιμάζεται έχει αξία διαχρονική. Δεν είναι ένα γαργαλιστικό εφήμερο τραγουδάκι για τις πολλές ώρες οδήγησης στον αυτοκινητόδρομο.
Κανέναν σεβασμό λοιπόν στη μορφή του νεκρού εμπορεύματος, που ονομάζεται τέχνη και πουλιέται σε υλική ή ψηφιακή μορφή. Οι καλλιτέχνες θα βρουν το δρόμο τους. Όσο για τους υπόλοιπους, ας δοκιμάσουμε να τραγουδήσουμε. Και ας απαιτήσουμε, την εποχή που η χρηστική τεχνική γνώση μεταφέρεται με ψηφιακή μετάδοση, να γίνουν ξανά τα σχολεία οι κατ’ εξοχήν χώροι διδασκαλίας της μουσικής και του τρόπου να σκεφτόμαστε. Ας μείνουν σε ψηφιακή μετάδοση ότι δεν χρειάζεται προσωπική επαφή και ας πάρουμε την μουσική από τα μηχανήματα και την ψηφιακή μετάδοση και ας την κάνουμε ξανά ζωντανή.
tokoinonikoodofragma.org 