Θυμάμαι, στα χρόνια της Παντείου, εν μέσω, ίσως, μαρξιστικής (και ουχί μαρξικής) θολούρας και προφανώς έπαρσης, είχα αποκλείσει τον Λαντάουερ από τα sos θέματα της εξεταστικής. Ο «παραπεταμένος» των ουτοπιστών σοσιαλιστών (άλλος αλαζονικός όρος των «επιστημόνων μαρξιστών»), στα επόμενα χρόνια της πνευματικής αναζήτησης, μου φανέρωσε ένα μεστό, γήινα ρομαντικό (όπως όλοι οι γνήσιοι επαναστάτες) πνεύμα της ανθρώπινης αναγέννησης προς την ουτοπία.

Ο αναρχικός αντικρατισμός του, απείχε πολύ από την σχεδόν φετιχιστική απόρριψή του κράτους, από τους υπόλοιπους αναρχοσοσιαλιστές. Το κράτος επικράτησε διότι ως σχέση αποδείχτηκε πιο αποτελεσματική, από την στιγμή που ατόνησαν οι οργανικοί κοινωνικοί θεσμοί που δημιουργούσαν σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και η αναγκαία αυτή σχέση έπρεπε να επιβληθεί με καταναγκασμό, προκειμένου να δίνει την οργανική σύνδεση των ανθρώπων-πολιτών, μεταξύ τους.

Η κατάργηση του κράτους, έρχεται όταν ενεργοποιούνται και γίνονται λειτουργικές αυτές οι κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων μέσω οργανικών θεσμών τους. Έτσι, δεν αρκεί η καταστροφή του κράτους, με μια απλή πολιτική επανάσταση, χωρίς την ενεργοποίηση αυτών των θεσμών. Το κράτος μπορεί να αντικατασταθεί από αυτό που ονόμαζε «Volk» και το οποίο δεν είναι ακριβώς ο λαός, αλλά το πρωτογενές έθνος ανθρώπων κάθε χώρας, δηλαδή όλα αυτά που ενώνουν ανθρώπους, ομάδες και κοινότητες ανθρώπων. Το κράτος καταργείται όταν βαθμιαία το λαϊκό κοινωνικό σώμα αναλαμβάνει την την δυνατότητα δημιουργίας μιας σωστής κοινωνικής σχέσης, βασισμένης στην ελευθερία της επιλογής. Μάλιστα,θεωρεί ότι το νέο που θα προκύψει, μπορεί να έχει ένα ποσοστό καταναγκασμού, το οποίο όμως θα είναι το αναγκαίο μέτρο του καταναγκασμού, έναντι του εφαρμοζόμενου εντέλει καταναγκασμού. Το αναγκαίο μέτρο του καταναγκασμού το συναποφασίζουν οι ελεύθεροι κοινωνοί, μεταξύ τους. Εδώ, θαρρώ, ο Καστοριάδης της αυτοθέσμισης και της αυτονομίας, θα συναντούσε, χρόνια μετά, το «πνεύμα» του Λαντάουερ.

Ο λαός-έθνος, ενυπάρχει στην κοινωνία, αλλά δεν λειτουργεί, βρίσκεται σε ύπνωση. Η «λαϊκή ενότητα» αυτή, θα ξυπνήσει μέσα από την εξέλιξη και την κυκλοφορία της σύγχρονης πραγματικότητας και παραγωγής. Μόνο τότε ο πραγματικός σοσιαλισμός μπορεί να διευρυνθεί. Βέβαια, το πέρασμα σε μιαν άλλη κοινωνία, δεν εξαρτάται μόνο από μια οικονομιστική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, αλλά έχει ανάγκη το πνεύμα των ανθρώπων. Όπου πνεύμα, είναι η συνειδητοποίηση αυτής της οργανικής σύνδεσης των ανθρώπων, η ανάγκη τους να ενωθούν οργανικά ως λαϊκό σώμα.

Ο Λαντάουερ , ενώ αναγνωρίζει την βοηθητική επιρροή της τεχνολογίας στον σοσιαλιστικό όραμα, ταυτόχρονα θεωρεί ότι χωρίς αυτό το «πνεύμα», σύντομα το όραμα θα καταλήξει σε κάτι δύσμορφο ή ατελές. Παράλληλα, υποστηρίζει ότι για να μην καταλήξει η επαναστατική έκρηξη στο «νεκρό» κράτος και στον αυταρχικό συγκεντρωτισμό, χρειάζεται να ανασυσταθούν οι «ζωντανές» κοινωνικές συνδέσεις των ανθρώπων, έτσι ώστε η επαναστατική αντικρατική πράξη να είναι το αποκορύφωμα μια ζύμωσης και διεργασίας.

Έτσι, ο Λαντάουερ διαμορφώνει την έννοια του «κοινοτικού πνεύματος», στοιχείο απαραίτητο στην σοσιαλιστική κοσμοθεωρία του. Οι σοσιαλιστές πρέπει να ανακαλύψουν εκ νέου παραδοσιακές δομές, κοινοτικής οργάνωσης.

Βασική έννοια στην σκέψη του Λαντάουερ, είναι το έθνος, το οποίο δεν είναι ανταγωνιστικό προς άλλα έθνη, όπως η αστική κρατικοοικονομική αντίληψη. Το έθνος του Λαντάουερ είναι μια συγκεκριμένη κοινωνικοιστορική πραγματικότητα. Η ζωτική επαφή με το διαχρονικό κοινοτικό πνεύμα και τα κοινοτικά αγαθά αποτελεί χαρακτηριστικό του σοσιαλισμού του. Το κοινοτικό πνεύμα είναι, ουσιαστικά, η δημιουργική επαναλειτουργία όλων των παραδοσιακών μορφών, άμεσων και όχι καταπιεστικών σχέσεων.

Ο Αμερικάνος ποιητής Γουίτμαν(Witman), θεωρούσε τον Λαντάουερ εκλεκτικό στις αναφορές του, καθώς επιλέγει από τις καλύτερες μορφές της παράδοσης, ώστε να μορφοποιήσει τον δρόμο της επαναστατικής διαδικασίας. Μιας διαδικασίας, η οποία χωρίς Αναγέννηση δεν έχει νόημα, γιατί θα ήταν μια απλή εξέγερση στηριζόμενη αποκλειστικά στην άρνηση και όχι στην δημιουργία.

Το ενδιαφέρον στον Λαντάουερ, όπως και πάλι στον Καστοριάδη χρόνια μετά,  είναι ότι αναγνωρίζει στον Μεσαίωνα τις δομές ενός μεγάλου δυτικού πολιτισμού, ο οποίος όπως και οι μεγάλοι ανατολικοί πολιτισμοί, δημιούργησε κοινοτικές μορφές συνύπαρξης που διαπνέονταν από ποικιλία και ενότητα μέσα στη διαφορά. Χαρακτηριστικό τους ήταν η αυτονομία και η αλληλεπίδραση χωρίς να υπάρχει εξωτερική καταναγκαστική δέσμευση. Ουσιαστικά, η ελεύθερη πόλη του Μεσαίωνα, και το κοινοτικό της πνεύμα, έδειχνε πόσο η εποχή που περνάμε είναι μια εποχή παρακμής και πτώσης.

Το δίδαγμα του Λαντάουερ είναι ότι η αναγεννησιακή-επαναστατική διαδικασία είναι διαρκής και χρειάζεται να παρακολουθεί την κοινωνική εξέλιξη, την κοινωνική δυναμική που διαπνέεται από αυτό το εθνικό, κοινοτικό πνεύμα από την διαχρονική σοφία των κοινωνιών και των πολιτισμών

Δημήτρης Ναπ.Γ