Κομβικό κείμενο για να γνωρίζει κάποιος τον ψυχίατρο Φελίξ Γκουαταρί, στο μεταίχμιο δύο εποχών της κομμουνιστικής «μεταρρύθμισης», που άνθισε στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 60΄και μετά, είναι το βιβλίο «Κυριαρχία και σαμποτάζ: από το κόκκινο στο πράσινο». Είναι η εποχή που το κίνημα της εργατικής αυτονομίας, αλλά και κομματιών της παλιάς άκρας αριστεράς, μάλλον ηττημένο φτάνει στα όριά του και ο Αντόνιο Νέγκρι με τον Φελίξ Γκουαταρί, σηματοδοτούν την αρχή του εναλλακτικού κινήματος και της ριζοσπαστικής οικολογίας, ως διέξοδο στο αδιέξοδο του ένοπλου αλλά και των άλλων μορφών της «προλεταριακής αυτοαξιοποίησης». Είναι το σημείο όπου από τον εργάτη-μάζα (σύμφωνα με την τυπολογία του Νέγκρι) περνάμε στον κοινωνικό εργάτη και στη διεκδίκηση των κινηματικών ταυτοτήτων (αντιπυρηνικό κίνημα, οικολογικό, νεο-φεμινιστικό κίνημα, δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων, μετανάστες, κ.α).

Ιδιαίτερο σημαντικό όμως για την κατανόηση του σημερινού μας κόσμου, θεωρώ το βιβλίο του : «Μοριακή επανάσταση». Πυρήνας της σκέψης του είναι η σύνθεση του υποκειμενικού στοιχείου με το κοινωνικό, του ατόμου και της συλλογικότητας. Μια νέα σύνδεση μαρξισμού και ψυχανάλυσης, αν το θέλετε, λαμβάνοντας υπόψη τα νέα δεδομένα του καπιταλιστικού κόσμου. Ενός κόσμου που ενώ διεθνοποιείται και προωθεί την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, μέσω υπερ-εθνικών οργανισμών, την ίδια στιγμή καταμερίζει το κοινωνικό σύνολο σε μικρά «υποκειμενικά» άτομα.  Η σκέψη του στο βιβλίο αυτό, θεωρώ ότι συναντιέται με τη σκέψη Καστοριάδη και του Γκυ Ντεμπόρ για τον ενσωματωμένο θεαματικό κόσμο. Ο Γκουαταρί μιλά για ενσωματωμένο καπιταλισμό και – αγγίζοντας τη σκέψη του Μάρξ στα «Grundrisse» – τονίζει ότι το κεφάλαιο δεν παράγει πια μόνο υλικές αξίες (δηλαδή εμπορεύματα), αλλά και άυλες αξίες. Δηλαδή, ιδέες, συμπεριφορές, συναισθήματα, τρόπο ζωής και σκέψης, στάσεις, συνείδηση, διανόηση. Ο Γκουαταρί αναφέρει, χαρακτηριστικά, ότι ο νεοκαπιταλισμός παράγει «υποκειμενικότητες».Πιο απλά λέει, ότι η καπιταλιστική παραγωγή, παράγει και τον άνθρωπο που ταιριάζει σε αυτή και θα την…αντέξει θα πρόσθετα κι εγώ.  Από την παραγωγή αντικειμένων, ο Γκουαταρί σκύβει πάνω από τα υποκείμενα, σε μοριακό δηλαδή επίπεδο. Από το σύνολο στη μονάδα. Από την πολιτική – εκ των άνω- αλλαγή, στην αλλαγή και εκπλήρωση των αναγκών στο προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.

Το γεγονός ότι ο καπιταλισμός παράγει το υποκείμενό του, συνεπάγεται και το αντίστοιχο επαναστατικό υποκείμενο. Η ρήξη και η αλλαγή θα ξεκινήσει από τις αλλαγές του ανθρώπου σε ατομικό μικρο-επίπεδο, αλλά πάντα σε σύνθεση με το συλλογικό υποκείμενο. Γι’αυτό και ο Γκουαταρί απορρίπτει την «αυτονομία» των κοινωνικών κινημάτων, αν λειτουργούν αυτόνομα και αθροιστικά (δηλ. όσο πιο πολλοί αυτοδιαχειριζόμενοι σταθμοί, τόσο πιο κοντά είναι η αλλαγή του κοινωνικού πλαισίου) και προτείνει την αλληλουχία των κινημάτων μέσα σε έναν ενιαίο κορμό.

Τέλος, θεωρεί ότι η νέα αντίθεση ανάμεσα στους εργαζομένους είναι αυτή που ορίζει όσους έχουν «εξασφαλισμένη» εργασία και σε όσους δεν έχουν. Οι «εξασφαλισμένοι» και οι «μη εξασφαλισμένοι». Η εξασφάλιση βέβαια, δεν είναι κάτι σταθερό και οι εργαζόμενοι, μπορούν ανά πάσα στιγμή να περάσουν από τη μια κατάσταση στην άλλη. Επιπλέον, ο Γκουαταρί στη στροφή του προς το εναλλακτικό κίνημα, προτάσσει τη δημιουργία και το κτίσιμο από το γκρέμισμα και τον κατακερματισμό που ωφελεί εντέλει το νεοκαπιταλισμό.

Η ανάλυσή του, αγγίζει και τη κρίση στην Ελλάδα, εφόσον ο μεταπολιτευτικός παρασιτικός καπιταλισμός διαμόρφωσε και τον αντίστοιχο άνθρωπο. Τον αντίστοιχο μεταπολιτευτικό τύπο νεοέλληνα, που προσαρμοζόταν στις απαιτήσεις του. Κατ’αναλογία το ξεπέρασμα της κρίσης και της αντίστασης στη νεοαποικιοκρατική Ευρώπη, δεν μπορεί να περιοριστεί στην πολιτική διαπραγμάτευση των Βρυξελλών, αλλά σε μια εσωτερική διαπραγμάτευση με την αλλαγή του εαυτού και του τρόπου ζωής μας, πάντα όμως εντός ενός συλλογικού εθνικού και κοινωνικού κινήματος αντίστασης.

Δημήτρης Ναπ.Γ