του Δημήτρη Ναπ.Γ

Τα τελευταία χρόνια – ιδιαίτερα μετά την πολύπλευρη κρίση του 2008 – η κοινωνική πραγματικότητα μοιάζει να ορίζεται από δυο – φαινομενικά μόνο – αντίθετα χαρακτηριστικά: από τη μια, νιώθουμε την ρευστότητα της καθημερινότητας και από την άλλη και ταυτόχρονα, τα γεγονότα της, ακολουθούν μια σχεδόν προδιαγεγραμμένη πορεία «κανονικοποίησης».

Οικονομική κρίση, τοπικές, κοινωνικές εξεγέρσεις, γεωπολιτικές αλλαγές, πανδημία, κλιματική αλλαγή/ενέργεια, πόλεμος, κ.α, περνούν μπρος τα μάτια και τις οθόνες μας, με ταχείς ρυθμούς, αλλά ταυτόχρονα ακολουθώντας μια συγκεκριμένη τυπολογία, μια συγκεκριμένη επαναλαμβανόμενη συνέχεια, τέτοια που έχει μελετήσει η πειραματική κοινωνική-δομική ψυχολογία.

Θα μπορούσε να ρωτήσει κάποιος, για ποιο λόγο τα φαινόμενα αυτά είναι πιο έντονα τώρα; Για ποιον λόγο η τυπολογία των κρίσεων τώρα είναι πιο αδρή και πιο εμφανής; Πώς επηρεάζει στις μέρες μας- περισσότερο από άλλοτε – την αντίληψη του ανθρώπου για αυτά που περνάει και πως εντέλει τον αλλάζει ως ιστορικό υποκείμενο; Θεωρώ ότι κυριαρχούν δυο αλληλοσυμπληρούμενες ερμηνείες, ανάμεσα σε πολλές άλλες που συνυπάρχουν : ένα σύνδρομο δομικών αδιεξόδων του πλανήτη σε όλες τις μορφές του, που οδηγεί στην αναζήτηση ή την προετοιμασία ενός νέου μοντέλου ισορροπίας, διεξόδου και καθημερινής επιβίωσης και η απόλυτη κυριαρχία του Θεάματος, της εικόνας που δημιουργούν τα ΜΜΕ, τρέχοντας με τόσο γρήγορους ρυθμούς, ώστε αδρανοποιούν και σχετικοποιούν τη μνήμη των γεγονότων και την ιστορία.

Η δομική κοινωνική ψυχολογία και ανάλυση, επανέρχονται σχεδόν φυσιολογικά ως ουσιώδη εργαλεία κατανόησης της ζωής μας, επειδή η ανθρωπολογική δομή μας ως σύστημα, νοσεί. Δομική η κρίση και το τραύμα, πιο κοντά στην πραγματικότητα η δομική ερμηνεία και γνώση των αλλαγών που συντελούνται ερήμην των ανθρώπων, των λαών. Χρησιμοποιώντας την δομική ψυχολογία, είναι σημαντικό να μην παρασυρθούμε από τον «αντι-ανθρώπισμο» του στρουκτουραλισμού που κυριάρχησε στη μαρξιστική σκέψη μέσω του Αλτουσέρ, ξεχνώντας την πάντα παρούσα ιδιότητα και ανάγκη του ανθρώπου να παρεμβαίνει στη μοίρα του, αλλά να συνειδητοποιήσουμε τις ασυνείδητες «ορμές» και ενορμήσεις των συστημάτων που δημιουργούν μια υπαρκτή, αλλά απροσδιόριστη και αφανή συχνά ψυχολογία των κοινωνικών δομών.

Οι «απροσδιόριστοι παράγοντες» των κρίσεων

Οι απροσδιόριστοι παράγοντες, στα ανθρώπινα, φυσικά συστήματα, είναι στοιχεία που συνδυάζουν, τη συνέχεια και την ασυνέχεια, το τυχαίο και το στιγμιαίο, το πολλαπλό και το μονοσήμαντο, το αυτογενές και το ετερογενές, δεν είναι οι απρόβλεπτοι παράγοντες των κοινωνικών φαινομένων και συνακόλουθα των κρίσεων. Τα κοινωνικά γεγονότα συνέχονται με δομική αιτιότητα, έτσι ώστε το αποτέλεσμα ενός φαινομένου ή μιας κρίσης να είναι η αιτία άλλων αποτελεσμάτων και φαινομένων (π.χ κρίση κορωνοιού και μέτρα αντιμετώπισης, τα οποία αποτελούν αιτία για βιοτεχνολογικές και ψηφιακές αλλαγές σε άλλα πεδία).

Επακόλουθα, οι απροσδιόριστοι παράγοντες δεν είναι αυτό που αναφέρεται συχνά ως αστάθμητοι ή ασταθείς παράγοντες, αλλά είναι κάποιοι, εντέλει, «προσδιορισμένοι απροσδιόριστοι» παράγοντες. Με την έννοια, ότι είναι κάποια στοιχειώδη σωματίδια εντός των ανθρώπινων συστημάτων και δομών, που προσδιορίζουν την ανάδειξη σύνθετων φαινομένων, τα οποία ενώ φαίνονται μοναδικά, στην ουσία είναι συμβατά με το δομικό οικοσύστημα της ανθρώπινης κοινωνίας στην οποία εντοπίζονται.

Η κοινωνική επιρροή

Μπαίνοντας στο θέμα, θα λέγαμε ότι τρία κορυφαία γεγονότα κρίσεων που ζούμε (και από κοντά η διαρκής κλιματική κρίση), η οικονομική κρίση, η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία, ακολουθούν τη γνώριμη στη κοινωνική ψυχολογία, τυπολογία και διαδρομή της κοινωνικής επιρροής. Αυτή χαρακτηρίζεται από τρεις επιμέρους τρόπους ή φάσεις : την ομαλοποίηση, τη συμμόρφωση και την καινοτομία. Οι τρόποι αυτοί μπορεί να πραγματοποιούνται ταυτόχρονα ή με μια διαφορετική προτεραιότητα, ανάλογα το κοινωνικό συμβάν. Στις τελευταίες κρίσεις, αναμενόμενες ή αναπάντεχες, η αλληλουχία της κοινωνικής επιρροής τους, αλλά και των τρόπων αντιμετώπισής τους ήταν : συμμόρφωση – ομαλοποίηση – καινοτομία.

Η ομαλοποίηση (έπειτα από το συμβάν της κρίσης, το οποίο βιώνεται απόλυτα και με έντονη επίδραση. Ο Αϊνστάιν αναφέρει ότι η προσδιορισμένη στιγμιαία διάρκεια ενός συμβάντος είναι απόλυτη. Εκεί όλα βιώνονται απόλυτα, στην ένταση της στιγμής. Μέσα στην απολυτότητα, στη στιγμή της κρίσης, υπάρχουν όλα τα ασυνείδητα, αλλά υπαρκτά χαρακτηριστικά της δομής που οδηγούν σε μια νέα κατάσταση : για παράδειγμα το δομικό σύστημα μέσα στην απόλυτη κρίση της πανδημίας, εξέφραζε επιδιωκόμενες ή αναμενόμενες αλλαγές, συμπεριφορές και πολιτικές. Πιο απλά μέσα σε ένα γεγονός κρίσης υπάρχουν συμπυκνωμένες οι δομικές αλλαγές που επιδιώκει ο άνθρωπος, ή η Εξουσία ως διαμεσολαβητής της πολιτικής έκφρασης στην εποχή της νεωτερικότητας).