Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα υπήρχε στην Ευρώπη η άποψη ότι τρία είναι τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά έθνη: το γερμανικό, το γαλλικό και το αγγλικό. Ένας από τους σημαντικότερους γερμανούς φιλοσόφους, ο Χέγκελ (1770-1831) ήταν από τους πρώτους στοχαστές που ερμήνευσαν αυτή τη γεωγραφική τριάδα ως έκφραση τριών διαφορετικών υπαρξιακών στάσεων: το γερμανικό στοχαστικό βάθος, η γαλλική επαναστατική βιασύνη και ο αγγλικός μετριοπαθής ωφελιμιστικός πραγματισμός.
Η πολιτική στάση της κάθε χώρας ήταν, σύμφωνα με τον Χέγκελ, ο συντηρητισμός για την Γερμανία, ο επαναστατικός ριζοσπαστισμός για τη Γαλλία και ο μετριοπαθής φιλελευθερισμός για την Αγγλία. Με όρους υπεροχής μιας απ΄ τις σφαίρες της κοινωνικής ζωής έχουμε τη Γερμανία να υπερέχει στη μεταφυσική και την ποίηση, τη Γαλλία στην πολιτική και την Αγγλία στην οικονομία.
Οι άνθρωποι που έχουν ταξιδέψει σε κάποιες χώρες του πλανήτη, ίσως έχουν παρατηρήσει κάποιες διαφορές στις τουαλέτες. Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι σχεδίων κατασκευής της δυτικής τουαλέτας: ο γερμανικός, ο γαλλικός και ο αγγλοσαξονικός (αμερικανικός). Σε κάθε ένα τύπο υπάρχει μια διαφορετική ιδεολογική αντίληψη σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να σχετιστεί το υποκείμενο με το δυσάρεστο έκκριμα που αποβάλλεται από το σώμα μας.
Σε μια παραδοσιακή γερμανική τουαλέτα, η τρύπα στην οποία χάνονται τα περιττώματα όταν τραβήξουμε το καζανάκι είναι μπροστά, έτσι ώστε να τα θεωρήσουμε για τυχόν αρρώστιες. Στην τυπική γαλλική τουαλέτα η τρύπα είναι πίσω πίσω, έτσι ώστε τα περιττώματα να εξαφανίζονται όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Τέλος, η αμερικανική τουαλέτα διενεργεί ένα είδος σύνθεσης, μια μέση απόσταση ως προς τα δύο άκρα – η λεκάνη της τουαλέτας είναι γεμάτη νερό, έτσι ώστε τα περιττώματα να επιπλέουν εκεί, για να τα δούμε, όχι όμως και για να τα επιθεωρήσουμε.
Η αναφορά στις τουαλέτες μας δίνει, σύμφωνα με τον Σλοβένο φιλόσοφο και ψυχαναλυτή Σλάβοϊ Ζίζεκ, τη δυνατότητα να διακρίνουμε την ίδια αυτή τριάδα στον ιδιωτικό τομέα της τέλεσης της αφοδευτικής λειτουργίας: η διφορούμενη ενατένιση που αιχμαλωτίζει (Γερμανία: μεταφυσική- ποίηση, συντηρητισμός)· η βιαστική απόπειρα εξαφάνισης του δυσάρεστου οργανικού περισσεύματος όσο γίνεται ταχύτερα (Γαλλία: πολιτική, επαναστατικός ριζοσπαστισμός)· και η πραγματιστική προσέγγιση της μεταχείρισης του περισσεύματος ως φυσιολογικού αντικειμένου που πρέπει να ξεφορτωθούμε καταλλήλως (Αγγλία-Αμερική: οικονομία, μετριοπαθής φιλελευθερισμός).
Για τον Ζίζεκ, η έννοια της ιδεολογίας διαφοροποιείται από τη συνήθη και καθημερινή χρήση της, π.χ. είμαι υπέρ αυτής ή της άλλης ιδεολογία. Η ιδεολογία είναι η αυθόρμητη σχέση μας με την κοινωνία, ο τρόπος με τον οποίο την αντιλαμβανόμαστε και την προσλαμβάνουμε. Δεν μπορούμε να βγούμε από την ιδεολογία για να δούμε μια “γυμνή πραγματικότητα”. Τη στιγμή που τη βλέπουμε “όπως πραγματικά είναι”, αυτή διαλύεται στο μηδέν ή, ακριβέστερα, μετατρέπεται σε μια πραγματικότητα άλλου είδους. Γι’ αυτό και θεωρεί ότι θεμελιώδη χαρακτηριστικά της ιδεολογίας, κι ακόμη περισσότερο της ιδεολογίας που είναι κυρίαρχη σε έναν πολιτισμό, μπορούν να βρεθούν στη δομή και τη χρήση των πιο απλών και κοινών αντικεμένων.
Ένας καφές από τα στάρμπακς εκφράζει επίσης με αρκετή ακρίβεια τον τρόπο που λειτουργεί η ιδεολογία του καταναλωτισμού σήμερα. Είναι λίγο πιο ακριβός στην τιμή του, αλλά σε ενημερώνει για ποιους λόγους συμβαίνει αυτό: είναι οικολογικός, προέρχεται από δίκαιο εμπόριο, κάποια χρήματα πηγαίνουν σε κάποια παιδιά στην Αφρική κτλ. Αυτό το λίγο παραπάνω που πληρώνεις πίνοντας τον καφέ σου, αγοράζει από τη μια το αίσθημα της ενοχής του παθητικού καταναλωτή κι από την άλλη το καθήκον απέναντι στο περιβάλλον, στον υποσιτισμό και τα σημαντικά ζητήματα του πλανήτη. Είναι η απόλυτη μορφή του καταναλωτισμού στην εποχή μας.
Πολλοί άνθρωποι μπορούν σήμερα εύκολα να ισχυριστούν ότι ζούμε σ’ ένα μετα-ιδεολογικό κόσμο, τη στιγμή όμως που πηγαίνουν στην τουαλέτα μετά από μια έντονη συζήτηση (ή αγοράζουν ένα καφέ στο χέρι από τα σταρμπακς), βρίσκονται και πάλι βυθισμένοι στην ιδεολογία.
Βιβλιογραφία:
Žižek S. (2006) Το υψηλό αντικείμενο της ιδεολογίας, μτφρ. Β. Ιακώβου, επιμ. Γ. Σταυρακάκης, Αθήνα: Scripta.
Žižek S. (2006) Λακάν, μτφρ. Δ. Καγιαλάρης, Κ. Παπαδάκης, επιμ. Δ. Βεργέτης, Α. Πρασκευουλιάκου, Αθήνα: Πατάκης
Επιμέλεια κειμένου: Ε.- Α. Π.
tokoinonikoodofragma.org 