Είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση, αποτελεί μια κρίση του παγκοσμιοποιημένου (ιδιαίτερα στην δυτική, γεωπολιτική του εκδοχή) καπιταλισμού, οι επιπτώσεις της οποίας, ποικίλουν και διαφοροποιούνται ανάλογα τα έθνη-κράτη που την υφίστανται. Οι επιπτώσεις αυτές, σχετίζονται με το οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης των εθνών-κρατών, την ιστορική τους διαμόρφωση και το κοινωνικό-πολιτισμικό πλαίσιο, εντός του οποίου συντελούνται.

Η συμβολική και ουσιαστική λέξη-κλειδί για το ξεπέρασμα της κρίσης, όπως την ονειρεύονται οι κυρίαρχοι είναι η λέξη, λιτότητα. Κατά βάση, η πολιτική και οικονομική εφαρμογή της, σχετίζεται με την κυριαρχία του νεο-φιλελευθερισμού. Συχνά, όμως και ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, πολλά μέτρα και επιλογές μπερδεύουν. Νεοφιλελευθερισμός με αύξηση φορολογίας; Χάλασε κι αυτός; Ελεύθερη αγορά με «προστασία» μεγάλων οικονομικών συμφερόντων;

Το ανακάτεμα μέτρων και μεταρρυθμίσεων, στην ουσία σχετίζεται με ένα μείγμα οικονομικών μονοπατιών για την εμπέδωση της νέας πολιτικής κυριαρχίας και με μια τεράστια αναδιανομή εισοδημάτων και κεφαλαίων. Στην πραγματικότητα, είναι ο ιμπεριαλιστικός δρόμος της παγκοσμιοποίησης, που δημιουργεί νέες ανάγκες αποικισμού. Στην πορεία αυτή, ο έλεγχος των αγορών και η αναδιανομή των κεφαλαίων, χρειάζεται ένα κάποιο πάντρεμα νεομερκαντιλισμού και νεοφιλελευθερισμού, στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται.

Παραδοσιακά, ο μερκαντιλισμός (εμποροκρατισμός, εμποροκρατία) ήταν η οικονομική θεωρία και η πολιτική που υποστηρίζει ότι ένα κράτος ευημερεί, όταν κυριαρχείται από αρχές που διέπουν το εμποροκρατικό σύστημα (mercantile system). Οι αρχές του, σε αδρές γραμμές, πρεσβεύουν τα παρακάτω: «Πούλα πολλά και αγόραζε λίγα. Την ίδια στιγμή, φρόντιζε ο ανταγωνιστής σου να πουλά λίγα και να αγοράζει πολλά. Επίσης, «αγόραζε» μετρητά και «πούλα» με δόσεις και τόκους. Η υπεράσπιση των παραπάνω, οδηγεί το κράτος στην «προστασία» των οικονομικών-εμπορικών στόχων, με τη θέσπιση δασμών και εσωτερικών φόρων και ενθάρρυνση των εξαγωγών. Λόγω της λειτουργίας αυτής ο μερκαντιλισμός, ταυτίζεται με τον όρο «προστατευτισμός», στην οικονομία. Παράλληλα,  ο μερκαντιλισμός μπορεί να «θυσιάζει» ή να καταργεί ένα ή περισσότερα τμήματα της οικονομικής δραστηριότητας, αρκεί να «ευημερεί» η συνολική οικονομική ζωή και τα συμφέροντα που την κάθε στιγμή κυριαρχούν. Πολιτικές που προωθεί είναι: η αύξηση των εξαγωγών, η μείωση των εισαγωγών, η δημιουργία ισχυρού στόλου(εμπορικού και πολεμικού) για την μεταφορά και την προστασία των εμπορικών συναλλαγών, η δημιουργία έργων υποδομής (λιμάνια, δρόμοι, δίκτυα, κ.α). η ίδρυση αποικιών όπου οι ντόπιες επιχειρήσεις βρίσκονται σε άμεση εξάρτηση από την αποικιακή μητρόπολη.

Η ιστορική φάση που θέριεψε τον μερκαντιλισμό, απέβλεπε στην ενίσχυση της απολυταρχίας, της αποικιοκρατίας και τη διόγκωση του κράτους.  Άρχιζε να μαραζώνει, όταν εμφανίζεται ο οικονομικός φιλελευθερισμός (18ος αιώνας).

Οπωσδήποτε, το πλαίσιο που εντάσσεται ο μερκαντιλισμός, επηρεάζει την εφαρμογή του. Έτσι στην Ελλάδα, μια μορφή προστατευτισμού μέσω των εργαλείων ενός …λαικού μερκαντιλισμού (δασμοί, νόμισμα, κ.α) , θα βοηθούσε τον τόπο ν’αναπνεύσει. Το ζήτημα είναι όμως ότι σε επίπεδο εθνών-κρατών, τον μερκαντιλισμό τον επιβάλλει ο ισχυρός …αποικιοκράτης, βάζοντας σε ισχύ μια άλλη βασική αρχή του μερκαντιλισμού: όταν ο ανταγωνιστής σου προσπαθεί να «προστατευτεί», βάζοντας δασμούς και ρήτρες, τότε απλά του στέλνεις τον στόλο σου ή τα στρατεύματά σου για να τον διαλύσεις. Και επειδή στις μέρες μας, τουλάχιστον εντός Ε.Ε, δεν στέλνονται ακόμα εκστρατευτικά σώματα, του στέλνεις μνημόνια,  οικονομικά βλήματα και οικονομικούς «στρατάρχες», για να διευκολύνεις και την βασική αρχή του ιμπεριαλιστικού μερκαντιλισμού που είναι η αποικιοποίηση των άλλων.

Ο νεομερκαντιλισμός, λοιπόν, στις μέρες μας, ουσιαστικά προδίδει τη φύση της αποικιοκρατικής Ε.Ε στον ευρύτερο ιμπεριαλιστικό τοπίο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, μέσω των νέων «ιδανικών» του «ελεύθερου» ανταγωνισμού και εμπορίου, της ελεύθερης μετακίνησης εμπορευμάτων, ιδεών και ανθρώπων, μέσω της «δημοκρατίας» και της απαλλαγής από τον αναχρονιστικό κρατισμό. Θέλει η πουτάνα να κρυφτεί κι η χαρά δεν την αφήνει, δηλαδή. Εκφράζεται μέσω του ηγεμονικού γερμανικού οικονομικού εθνικισμού και των εργαλείων του εκσυγχρονισμένου μερκαντιλισμού :  εξαγωγές, λιτότητα, φτηνά εργατικά χέρια, κατάλυση της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, διάλυση της κοινωνικής συνοχής, στοχοποίηση συγκεκριμένων, κάθε φορά, κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων (μικρομεσαίο εμπόριο, δημόσιοι υπάλληλοι, συνταξιούχοι, κλπ). Δηλαδή, όλα αυτά που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια.

Οι δημιουργία των νέων αποικιοκρατικών δομών, οι «ειδικές οικονομικές ζώνες», προωθούνται πια ανοικτά. Οι ντόπιοι ολιγάρχες, πάντα πρόθυμοι, θα συμπλεύσουν με τους νεοφιλεύθερους μερκαντιλιστές. Ενδεικτικό είναι, ότι οι ξένες επενδύσεις, προωθούν την εξαγορά υφιστάμενων επιχειρήσεων και υποδομών και όχι την ίδρυση νέων μονάδων παραγωγής. Οι επενδύσεις αυτές – είτε κρατικές, είτε ιδιωτικές – (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα αεροδρόμια) θα ωφελεί, κατά βάση, τη χώρα του επενδυτή, μετατρέποντας τη χώρα σε «ειδική αποικία».

Δημήτρης Ναπ.Γ